O Άρειος Πάγος (Δ’ Τμήμα) εξέδωσε πρόσφατα μια πολυαναμενόμενη στους νομικούς κύκλους, θεμελιώδους σημασίας και ενδιαφέροντος δικαστική απόφαση, τόσο σε εθνικό/ελληνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δεδομένου ότι, μεταξύ άλλων σημαντικών ζητημάτων, κρίνει το εύρος και τις προϋποθέσεις εφαρμογής των Ευρωπαϊκών Οδηγιών για την υποχρεωτική ασφάλιση αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία οχήματος (Motor Insurance Directives).
Η απόφαση εκδόθηκε σχετικά με ένα θανατηφόρο τροχαίο ατύχημα που προκλήθηκε από την σύγκρουση δύο αυτοκινήτων. Η ασφαλιστική εταιρία που, κατά την σχετική την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία, κάλυπτε την αστική ευθύνη του ενός ζημιογόνου οχήματος, πτώχευσε εν επιδικία και το Επικουρικό Κεφάλαιο υποκαταστάθηκε εκ του νόμου στη θέση της ως διάδικος στη δίκη.
Σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα 237/1986, που ενσωματώνει την Οδηγία 84/5/ΕΟΚ του Συμβουλίου περί προσέγγισης των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την ασφάλιση αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων, σε περίπτωση που η ζημία προκληθεί από ανασφάλιστο ή άγνωστο όχημα ή ανακληθεί η άδεια ή πτωχεύσει ο υπόχρεος ασφαλιστής του ζημιογόνου οχήματος, υποκαθίσταται το Επικουρικό Κεφάλαιο στην υποχρέωση αποζημίωσης των θυμάτων για θανάτωση, σωματική βλάβη ή ζημία σε πράγματα, συμπεριλαμβανομένης και της υποχρέωσης καταβολής χρηματικής ικανοποίησης για ψυχική οδύνη ή ηθική βλάβη. Το ύψος της αποζημίωσης οριζόταν με Απόφαση του Υπουργείου Εμπορίου στο ύψος του ασφαλιστικού ποσού για κάθε κίνδυνο που υπάγεται σε υποχρεωτική ασφάλιση, ενώ για την περίπτωση της ανάκλησης αδείας ή πτώχευσης του υπόχρεου ασφαλιστή, στο ασφαλιστικό ποσό της συγκεκριμένης ασφαλιστικής σύμβασης.
Οι διατάξεις του Π.Δ. 237/1986 αντικαταστάθηκαν με τον Ν. 4092/2012, όπου προβλέπονται ποσοτικοί περιορισμοί στην υποχρέωση του Επικουρικού Κεφαλαίου προς αποζημίωση των οικογενειών των θυμάτων για ψυχική οδύνη σε περίπτωση θανατηφόρου τροχαίου ατυχήματος, ορίζοντας μέγιστη ικανοποίηση 6.000€ ανά δικαιούχο. Στον περιορισμό αυτό προσδόθηκε αναδρομική ισχύς που περιλαμβάνει και τις ήδη γεγενημένες αξιώσεις. Περαιτέρω, επί της τοκοφορίας των αξιώσεων, για το Επικουρικό Κεφάλαιο το επιτόκιο διατηρήθηκε στο 6% (ενώ για ιδιώτες υπόχρεους το επιτόκιο είναι μεγαλύτερο).
Το Δ΄ Τμήμα του Αρείου Πάγου, με πλειοψηφία 4 υπέρ και 1 κατά, απεφάνθη, με την υπ’αριθμ.1025/2015 απόφαση του, ότι οι τροποποιητικές διατάξεις του Ν. 4092/2012 δεν μπορούν να εφαρμοσθούν διότι αντίκεινται στην 84/5/ΕΟΚ του Συμβουλίου, στο άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτόκολλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (που έχει κυρωθεί με το ν.δ.53/1974 και έχει βάσει του άρθρου 28 παρ. 1 του Συντάγματος αυξημένη έναντι των εθνικών νόμων τυπική ισχύ) και στο άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγματος. Συγκεκριμένα:
- Επί του ποσοτικού περιορισμού της ικανοποίησης ψυχικής οδύνης σε 6.000€ ανά δικαιούχο, κρίθηκε ότι οι διατάξεις του N. 4092/2012:
- Προσβάλλουν ευθέως την παρ. 4 της δεύτερης Οδηγίας 84/5/ΕΟΚ, σύμφωνα με την οποία «κάθε κράτος μέλος ιδρύει ή εγκρίνει οργανισμό, αποστολή του οποίου είναι να αποζημιώνει, τουλάχιστον εντός των ορίων της υποχρέωσης ασφάλισης, τις υλικές ζημιές ή τις σωματικές βλάβες που προκαλούνται από οχήματα αγνώστων στοιχείων ή για τα οποία δεν έχει εκπληρωθεί η υποχρέωση ασφάλισης που προβλέπεται στην παρ. 1». Η διάταξη αυτή εκτείνεται και στην ικανοποίηση ψυχικής οδύνης σύμφωνα με την νομολογία του ΔΕΕ (C-277/12 της 24.10.13).
- Είναι αντίθετη στην αρχή της αναλογικότητας όπως κατοχυρώνεται στο αρ. 25 παρ. 1 του Συντάγματος, διότι η παρέμβαση του νομοθέτη με πρόβλεψη ποσοτικών περιορισμών επί της χρηματικής ικανοποίησης, δεν είναι πρόσφορη για την επίτευξη της βιωσιμότητας του Επικουρικού Κεφαλαίου, ούτε αναγκαία, αφού θα μπορούσε να επιτευχθεί με ηπιότερα μέτρα, όπως έκτακτη χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό ή υποχρέωση του Επικουρικού Κεφαλαίου προς εξυγίανση των οικονομικών του με αύξηση εσόδων και περιορισμό λειτουργικών δαπανών.
- Επί της αναδρομικής ισχύος του περιορισμού και στις ήδη γεγενημένες αξιώσεις κρίθηκε ότι:
- Είναι αντίθετη στο άρθρο1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτόκολλου της ΕΣΔΑ, όπου προβλέπεται ότι «Ουδείς δύναται να στερηθεί της ιδιοκτησίας αυτού ειμή για λόγους δημοσίας ωφελείας…». Στην έννοια της ιδιοκτησίας περιλαμβάνονται και τα περιουσιακής φύσεως δικαιώματα και ιδίως ενοχικά περιουσιακά δικαιώματα και απαιτήσεις είτε αναγνωρισμένες είτε απλώς γεννημένες κατά το εθνικό δίκαιο, εφόσον υπάρχει νόμιμη προσδοκία ότι μπορούν να επιδιωχθούν δικαστικά (ΟλΑΠ 6/2007, 40/1998). Επομένως, οι παραπάνω διατάξεις περί δραστικού περιορισμού της ικανοποίησης ψυχικής οδύνης, τείνουν σε αδικαιολόγητη αποστέρηση περιουσιακού στοιχείου αφού το ταμειακό συμφέρον του Επικουρικού Κεφαλαίου δεν συνιστά λόγο δημόσιας ωφέλειας.
- Προσβάλλει ευθέως την αρχή της ισότητας όπως κατοχυρώνεται στο αρ. 4 παρ. 1 του Συντάγματος.
- Επί της τοκοφορίας των αξιώσεων κατά του Επικουρικού Κεφαλαίου με επιτόκιο 6%, κρίθηκε ότι :
- Προσβάλλει ευθέως την αρχή της ισότητας όπως κατοχυρώνεται στο αρ. 4 παρ. 1 του Συντάγματος, αφού προβλέπεται ευνοϊκή μεταχείριση του Επικουρικού Κεφαλαίου σε σχέση με τους υπόλοιπους υπόχρεους προς απόδοση τόκου με μεγαλύτερα επιτόκια.
- Είναι αντίθετη στο άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτόκολλου της ΕΣΔΑ αφού ενέχει προσβολή της περιουσίας του παθόντος, χωρίς συνδρομή λόγου δημοσίου συμφέροντος.
Άποψη της Μειοψηφίας: H Οδηγία 84/5/EOK δεν περιλαμβάνει υποχρεωτικώς την περίπτωση της ανάκλησης της άδειας του ασφαλιστή ή την πτώχευση αυτού. Είναι επιλογή του Έλληνα νομοθέτη, ο οποίος μπορεί να την περιορίσει με νόμο για λόγους δημοσίου συμφέροντος όπως η επιβίωση του ΝΠΙΔ «Επικουρικό Κεφάλαιο», με δημόσια και κοινωνική λειτουργία.
Ως προς την τοκοφορία με επιτόκιο 6%, επιβάλλεται από λόγους δημοσίου συμφέροντος, δηλαδή για την προστασία της περιουσίας του Επικουρικού Κεφαλαίου και διασφάλιση της εγγυητικής του λειτουργίας. Δεν επιβάλλεται για ταμειακούς λόγους και άρα είναι θεμιτός περιορισμός κατά το Σ25 παρ. 1 και το Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ αρ. 1).
Το Δ΄ Τμήμα του Αρείου Πάγου που εξέδωσε την ως άνω απόφαση παρέπεμψε κατ’ επιταγή της εθνικής νομοθεσίας τα ανωτέρω ζητήματα στην Ολομέλεια, η απόφαση της οποίας αναμένεται με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον
